Het orrery is gebaseerd op het four wheel orrery dat de Schotse astronoom en instrumentmaker James Ferguson rond 1747 maakte. James Ferguson maakte zijn orrery om te bewijzen dat de Maan niet stil staat, maar wel degelijk rond zijn as wentelt en wel in 29,5 dagen. In zijn tijd was dat een stevig punt van discussie. Het orrery maakte daar overigens geen eind aan. De discussie werd zelfs in de 19e eeuw nog gevoerd. Van het houten orrery zelf is alleen de tekening en beschrijving bewaard gebleven. Zij dienden als basis voor het Zuylenburgh Orrery, dat evenals dat van Ferguson gebruikt maakt van een simpel aandrijfmechanisme met snaren.
Ferguson probeerde zijn instrumenten altijd so simpel mogelijk te houden en meldde trots dat hij voor dit orrery maar vier aandrijfwielen nodig had.
Vandaar dat hij het zijn Four Wheel’d Orrery noemde. De naam Orrery is afgeleid van de Engelse graaf van Orrery, een beschermheer van de wetenschappen, die een van de eerste exemplaren van het moderne orrery in bezit had, in 1713 ontworpen door de beroemde Engelse uitvinder, geofysicus en klokkenmaker George Graham (1673-1751)
Koninklijk Eise Eisinga Planetarium te Franeker ontvangt Orrery van Planetarium Zuylenburgh te Oud Zuilen
Bron: Door Juliette Jonker, geplaatst op 30 juni 2011
Oud Zuylen – Het Eise Eisinga Planetarium in Franeker heeft uit de collectie van Planetarium Zuylenburgh een prachtige hedendaagse versie gekregen van het Orrery van James Ferguson (1710 – 1776).
Deze planetariuminstrumenten werden gemaakt om educatieve redenen. De bewegingen van zon, aarde en maan kunnen met een dergelijk instrument eenvoudig duidelijk worden gemaakt. Ook zaken als het ontstaan van de seizoenen, schijngestalten van de maan en zelfs zons- en maansverduisteringen zijn helder uit te leggen. Als een soort extra mogelijkheid biedt dit instrument de mogelijkheid om de Paasdatum te bepalen. Deze datum is gerelateerd aan de schijngestalten van de maan.
Het tafelinstrument is gemaakt door Piet Jan de Ruiter, de klokkenmaker die ook verantwoordelijk was voor de constructie van Planetarium Zuylenburgh in Oud Zuilen, een planetarium geïnspireerd op het beroemde Eise Eisinga Planetarium.
Het Planetarium van Ferguson is een mooie en nuttige aanvulling op de uitleg, die bezoekers aan het Eise Eisinga Planetarium ontvangen. Het instrument geeft de mogelijkheid om de bewegingen van de hemellichamen versneld te tonen, waardoor deze soms ingewikkelde banen eenvoudig verklaard kunnen worden. Het heeft een mooie plek gekregen in de Planetariumkamer.
De schenking is het resultaat van de plezierige samenwerking met Bert Degenaar van het Planetarium Zuylenburgh en het Adrie Warmenhoven van hetEise Eisinga Planetarium, twee instellingen die zich beide richten op de popularisatie van de sterrenkunde.
Fotobijschrift: Bert Degenaar (links), Planetarium Zuylenburgh en Adrie Warmenhoven bij het planetariuminstrument.
Koninklijk Eise Eisinga Planetarium
Eise Eisinga straat 3
8801 KE Franeker
http://www.planetarium-friesland.nl/