Globes van Valk

Gerard Valk, ook wel Gerrit Leendertsz Valck (1652-1726), was samen met zijn zoon Leonard de enige belangrijke uitgever van globes in het Nederland van de 18e eeuw. In de eerste helft van die eeuw bezat de firma een bijna absoluut monopolie. Van huis uit graveur en kunsthandelaar werkte Gerard Valk tussen 1672 en 1679 voor de kaartenverkopers Christopher Browne en David Loggan in Londen. In 1687 begon Valk zijn eigen bedrijf in Amsterdam. In het begin publiceerde hij kaarten en atlassen en in 1700 verhuisde de firma naar het gebouw waar daarvoor de kaarten- en globemaker Jodocus Hondius gevestigd was. In 1701 vroeg Valk het recht aan voor het maken van globes en van het “Planetolabium”, ontworpen door Lotharius Zumbach de Coesfelt (1661-1727), een lector in de astronomie aan de universiteit van Leiden. De Valks, vader en zoon, produceerden verschillende edities van 3, 6, 9, 12, 15, 18 en 24 duims [diameter] aard- en hemelglobes. De cartografie van de hemelglobe, zoals aangeven op de cartouche, is bijna geheel gebaseerd op de hemelatlas Uranographia, in 1687 gepubliceerd door de gevierde Poolse astronoom Johannes Hevelius (1611-1687).

Rond 1711, toen hij lid werd van het boekverkopersgilde, kwam zoon Leonard Valk (1675-1746) in de zaak en zijn naam begon naast die van zijn vader te verschijnen op de cartouches van de globes, hoewel de vroegsten daarvan, zowel aard- als hemelglobes, het jaartal 1700 bleven voeren. Leonard nam vanzelfsprekend na zijn vader’s dood in 1726 de zaak over. Na zijn eigen overlijden in 1746 werd de firma gedreven door Maria Valk, nicht en vrouw van Gerard. Haar glorietijd was toen al voorbij. Leonard Valk stierf in betrekkelijk behoeftige omstandigheden: zijn vrouw moest voor hun tante de was doen om de eindjes aan elkaar te knopen.

Aan het eind van 18e eeuw publiceerde Cornelis Covens (1764-1825), die de befaamde cartografische uitgeverij Covens & Mortier (1721-1866) in Amsterdam dreef, een aantal succesvolle heruitgaves. Deze firma was in de 18e eeuw de grootste Nederlandse uitgever van kaarten. Covens & Mortier zaten op de Vijgendam, zoals het deel van de Dam heette dat aan het Rokin grenst. Ze hadden de curieuze ervaring niet van gebouw te wisselen, maar wel van adres. In 1795 werd de hele Dam eerst omgedoopt tot Plein van de Revolutie en vervolgens tot het Napoleonplein. Na Napoleon’s val in 1813 kregen de twee delen van het plein hun oude namen terug en zaten Covens & Mortier weer op de Vijgendam.

De twee globes meten 31 cm, de aardglobe heeft nummer 25, de hemelglobe nummer 26.