Onschatbare collectie van Bert

Degenaar: ‘De hebzucht heeft zijn grenzen’

De Zuylenburgh Collectie, in kwaliteit en in
omvang de grootste particuliere verzameling wetenschappelijke instrumenten, is
uitzonderlijk. ,,Zij is mijn levenswerk’’, zegt Bert Degenaar, van wie nu 55 objecten
worden tentoongesteld in Museum Boerhaave.

Hij noemt het ‘de kers op de taart’. ,,Het is een eer om een eigen kamer te hebben in het Museum Boerhaave in Leiden, dat in 2019 werd uitgeroepen tot het beste van Europa. Ik ben er te gast voor de tentoonstelling Machtige Verzamelingen. Met een fantastische presentatie’ zegt Bert Degenaar met trots in zijn stem. ,,Dat is ook een erkenning van het nationaal belang van mijn collectie.’’
Veel Nederlanders kennen de flamboyante verzamelaar van het populaire tv-programma Van onschatbare waarde. Hij is een van de vier experts die waardevolle spullen aangeboden krijgt van verkopers. Zijn kamer op tv ziet er net zo uit als de kamers thuis in het statige 18de-eeuwse pand in Oud-Zuilen. Degenaar leeft te midden van zijn verzameling. Een bezoek is een reis door de 17de en de 18de eeuw. ,,Mijn collectie is een levenswerk. Zij is ontstaan uit een
fascinatie voor de astronomie, voor de wetenschap, in het bijzonder de vormgeving ervan. Voor uurwerken, maantjes en ingewikkelde wijzerplaten’’, zegt hij. ,,En als de vorm boeit, komt de inhoud vanzelf. Als je beseft welke afstanden er bestaan in het heelal, dan krijg je er soms kippenvel van.’’

Degenaar is antiquair, geen wetenschapper. Hij is autodidact. ,,Ik ben een wetenschappelijk product. Zoals iedereen, we zijn allemaal sterrenstof. Maar ik heb altijd oog gehad voor wetenschappelijke instrumenten, en er van jongs af aan in gehandeld. Gevoed door mijn belangstelling kocht antiquair Jaap Mennink, waar ik assisteerde, een instrument dat ik dan enthousiast verkocht. In 1982 ben ik voor mezelf begonnen in de Spiegelstraat in Amsterdam
Die winkel heb ik niet meer, maar het dna is gebleven.’’
Elke verzamelaar kent zijn beperkingen. Ook Degenaar. ,,Vroeger vond ik alles waar een schroefje aan zat, een lensje, kijkertje of maantje fantastisch. Op een gegeven moment wordt dat te veel. Ik ben me vooral gaan richten op de 17de en de 18de eeuw. Op Nederland en Engeland’’, zegt de ‘gentleman-dealer’. Een rijke periode met wetenschappers als Isaac Newton, Christiaan Huygens, Antonie van Leeuwenhoek, Robert Hooke en James Watt.
,,Alle basale dingen zijn toen uitgevonden. Elektriciteit, microscoop, telescoop, slingeruurwerk. Dat leverde prachtige instrumenten op.’’

Hiaten
Hoe zorgt Degenaar ervoor dat de verzameling hem niet boven het hoofd groeit? ,,Ik ben kritisch, maar de verzameling kent hiaten die je wilt opvullen. Op bijvoorbeeld het gebied van microscopie. Maar de hebzucht heeft zijn grenzen. Op een gegeven moment moet je vooral bezig zijn met wat je al hebt. Ik laat me niet gek maken. Maar als iets onmisbaar is in mijn collectie dan haal ik de trekker over. Dan vind ik het belang van de verzameling te groot.’’

Bij de rondgang langs de collectie is Degenaar als een kind in een snoepwinkel. ,,Hiermee geef ik dit huis graag het bruisende leven dat er bij past.’’ Elk object heeft zijn eigen bijzondere vorm en techniek en er zit altijd een verhaal aan vast. ,,Het zijn de bijzonderheden, bijvoorbeeld de maker, die extra waarde geven’’, zegt de verzamelaar. ,,Neem deze barometer van Fahrenheit. Daar zijn er een handvol van. Soms is een instrument niet mooi, maar kijk je er wel met ontzag naar. Het eerste slingeruurwerk van Huygens is een onooglijk uurwerkje, maar het is wel de atoombom in de ontwikkeling van de tijd. Als die eerste experimentele instrumenten hun waarde hebben bewezen, dan werden de volgende mooier, luxer, duurder. Dan stopt de innovatie,
begint de decoratie.’

Zonnestelsel
Een statige trap brengt bezoekers op exclusief terrein, naar een eigen planetarium. Met het hoofd in de nek zie je het zonnestelsel in minieme beweging. De vergelijking dringt zich op met het enige andere plafondplanetarium, dat van Eise Eisinga in Franeker.
Degenaar maakte met meesteruurwerkmaker Pieter de Ruiter een keer een uitstapje naar Franeker. ,,Zonder bijgedachte, maar eenmaal thuisgekomen zei ik dat ik ook zoiets wilde hebben. Toen hebben we Pieter en timmerlui gevraagd er ook een te maken’’, verhaalt Degenaar. ,,Er is prachtig werk verricht. Drie jaar lang. Door Pieter de Ruiter, schrijnwerker Albert Hoogendoorn en Sjaak Lagerweij, inmiddels overleden en de Willie Wortel van het stel
Hij heeft perenhout zo ingenieus gelamineerd dat er grote, vormvaste wielen van konden worden gemaakt.’’
Planetarium Zuylenburgh en dat van Eisinga zijn op dezelfde dag in werking gezet: op 9 mei.
Zuylenburgh in 2009, Franeker in 1781. ,,Adrie Warmenhoven, de directeur-conservator van Franeker, en ik bellen elk jaar op 9 mei om elkaar te feliciteren. Hij noemt Zuylenburgh ‘ons kleine broertje’ en toen hij het officieel in werking stelde, kreeg ik eenzelfde aanwijsstok als die in Franeker wordt gebruikt. De directeur-conservator neemt ooit de zorg over van Zuylenburg Ik heb het aan het huis cadeau gedaan en geef het daarmee door aan anderen’’, filosofeert
Degenaar.

Dat geldt ook voor de collectie. Die zal te zijner tijd in overleg aan Museum Boerhaave worden overgedragen. Tot die tijd bevindt de unieke verzameling zich vooral in de kelder. De ruimte is een schatkamer vol glanzende vitrines en pronktafels. ,,Alles wat ik hier aanraak is bijzonder.
Hier kan ik maanden over praten. Kijk daar zie je oude, grote globes.’’
Hij wekt met een oude elektriseermachine knetterende stroom op, wijst naar allereerste modelletjes van ons zonnestelsel. ,,Van begin 18de eeuw. En hier, het eerste slingeruurwerk van Huygens. Daar hangt de verzameling barometers en dit is de microscopenhoek. Ik heb er laatst weer een ontdekt met bijbehorend kistje. Dan heb je een compleet setje.’’ In een kast liggen mapjes met oude, oorspronkelijke teksten. In lederen bandjes. ,,Dan blijft de informatie bewaard. Dat is zo belangrijk.’’

Mientje
En ja, daar staat ook Mientje, een beeltenis van het hondje dat heel Nederland kent dankzij h
tv-programma. ,,Mientje is eigenlijk de vijfde expert. In de volgende serie zwaaien we haar uit.
Ze is al oud, 14 jaar. De opnames worden te veel voor haar’’, zegt Degenaar. Soms is de
onschatbare waarde vergankelijker dan we zouden willen.

Astronomische klok van Jean Paulus en Michel Ghiesbreght

Druk op onderstaand plaatje voor meer informatie over dit unieke object

Planetarium Zuylenburgh

Collectie Zuylenburgh

Planetarium Zuylenburgh in Oud-Zuilen werd voltooid in 2009. Het is het tweede plafond planetarium in ons land. Het planetarium van Eise Eisinga in Franeker diende als bron, maar de vele nieuwe concepten die de makers ontwikkelden maakt het Planetarium Zuylenburgh tot een uniek voorbeeld van hedendaags ambachtelijk kunnen. Het werd geheel met de hand gemaakt, de bouw duurde ongeveer drie jaar.

Deze website geeft een indruk hoe het tot stand kwam.